به گزارش خبرساز ایران، همین دغدغه نیز باعث شده تا در این راه متوسل به شیوه‌های مختلف شود و در این میان اختراعاتی نیز شکل گیرد که ساخت یخچال از مهم‌ترین آنها بوده است. البته ایرانیان ۱۷۰۰سال قبل از میلاد درخصوص نگه‌داشت غذا و ساخت یخچال‌های طبیعی و سازه‌ای پیشگام بوده‌اند و وجود بقایای این یخچال‌ها در شهرهای مختلف گواه این واقعیت است. اما یخچال با کاربرد امروزی آن توسط اولیور اوانز در سال۱۸۰۵ اختراع شد. این اختراع نیز در طول قرن‌ها تحولات خود را پشت سر گذاشت تا اینکه یخچال به شکل امروزی آن به‌دست ما رسید. در این مطلب نگاهی داریم به تاریخچه یخچال در ایران و اینکه چگونه صنعت یخچال‌سازی در ایران شکل گرفت.
نخستین یخچال‌های سازه‌ای
ایرانیان باستان نخستین کسانی بودند که با استفاده از انبارهای ذخیره‌سازی زیرزمینی، نوعی یخچال را ابداع کردند. حدود۱۷۰۰سال پیش از میلاد نیز پادشاه ایرانی دستور ساخت نخستین یخچال عمومی را داد. این یخچال یک بنای معماری متشکل از یک استخر، دیواری بلند به نام حصار در ضلع جنوبی و مخزنی گنبدی شکل به نام خزانه بود. حصار به شکلی ساخته شده بود که در فصول سرد سال یعنی موعد یخ‌سازی تمام‌روز روی استخر سایه می‌انداخت و باعث یخ‌زدن آب استخر می‌شد. نحوه کار این یخچال‌ها طوری بود که در شب‌های سرد زمستان حوضچه‌ها را با استفاده از آبراه یا قنات تا سطح مشخصی آب پر می‌کردند تا در طول شب یخ بزند، این روند چندین شب طول می‌کشید تا حوضچه پر از یخ شود. سپس یخ‌های تولید‌شده را قطعه قطعه کرده و به مخزن‌های یخ انتقال می‌دادند. یخ‌ها تا فرا‌‌رسیدن فصل گرما در این مخزن‌ها نگهداری می‌شدند. در فصل گرما نیز در ساعات مشخص عصر و صبح یخ از مخزن‌ها برداشت می‌شد و به فروش می‌رسید. گفتنی است این یخ‌ها حتی تا فصل سرمای بعدی دوام می‌آوردند، زیرا این یخچال‌ها در ایران بر ۲ اصل عایق‌بندی هوشمندانه و سازگاری با طبیعت استوار بودند. یخچال خشتی میبد یزد و یخچال خشتی مویدی کرمان که بزرگ‌ترین یخچال خشتی جهان است، از نمونه‌های بارز این نوع یخچال است.
مرغوب‌ترین یخ تهران
مشهور است که تهرانی‌ها به حوضچه یا گودالی که در آن آب یخ می‌زد «یخ چاوان» و به انباری که یخ‌ها در آن روی هم تلنبار می‌شد «توچال» یا «پاچال» می‌گفتند. درباره یخچال‌های تهران نیز چنین روایت شده است: «در بیشتر نقاط تهران قدیم یخچال‌هایی وجود داشت که برای تهیه و فروش یخ به ساکنان محدوده اطراف استفاده می‌شد. این یخچال‌ها اغلب نزدیک دروازه‌های شهر بودند و بیشترین تعداد یخچال را دروازه‌دولاب داشت. دروازه‌های غار و خانی‌آباد و محدوده دوشان‌تپه نیز از این مزیت تا حدودی بهره‌مند بودند، البته یخچال‌هایی هم در شهر بود که به دروازه‌ها نزدیک نبودند؛ مانند یخچال مستوفی‌الممالک و… . معیرالممالک، حاجی باقر، حاجی آقامحمد، حاجی علی‌اکبر، حاجی شیخ رضا و حاجی رجب تعدادی از معروف‌ترین یخچال‌های تهران بودند. جالب اینکه خیابان یخچال تهران هم نامش از یخچال دست‌سازی می‌آید که گویا اهالی قلهک در محدوده این خیابان ساخته بودند و یخ شمیرانی‌ها را تأمین می‌کرد. حالا مرغوب‌ترین یخ تهران کدام بود؟ روایتی که در این مورد وجود داشته چنین بوده: «در بعضی سال‌ها که بارش برف در کوه‌های شمیران فراوان بود تکه‌هایی از یخ و برف کوبیده‌شده که یخ‌فروش‌ها با الاغ و قاطر در اواخر بهار از ارتفاعات به شهر می‌آوردند مرغوب‌ترین یخ‌های تهران قدیم به‌شمار می‌رفت.»
شروع اختراع با ابوعلی‌سینا
«ابوعلی‌سینا» دانشمند ایرانی در قرن ۱۱ میلادی «مبرد» را اختراع کرد. مبرد یا چگالنده وسیله‌ای برای سردکردن بخارهای موجود و تبدیل‌کردن این بخارها به مایع است. تولید همین وسیله بود که باعث شد دانشمندان دیگر به مرور یخچال‌های امروزی را اختراع کنند. قرن ۱۷ بود که «ویلیام کولین» در دانشگاه گلاسکو نخستین یخچال اصطلاحاً مصنوعی را تولید کرد. سپس «اولیور ایوانس» که به پدر یخچال نیز معروف شد یخچالی را با بخار فشرده اختراع کرد. چند دهه بعد «ژاکوب پرکینز» با تغییری در یخچال ساخته شده توسط آقای ایوانس، شکل دیگری از این وسیله را ارائه داد. این ماجرا ادامه داشت تا امروزه که ما تنوعی بسیار زیاد را در یخچال خانگی و صنعتی می‌بینیم.
شکل‌گیری نخستین کارخانه‌های یخچال‌سازی
پس از اختراع و ساخت نخستین یخچال‌ها در جهان، مهندسان ایرانی نیز دست به‌کار شدند و دست به آغاز مونتاژ و سپس تولید یخچال در کشور زدند. آنها در سال۱۳۴۳ نخستین خط تولید یخچال در ایران را راه‌اندازی کردند. داستان آن هم چنین است که در سال۱۳۲۳ خورشیدی کارخانه‌ای به نام «ارج» پا گرفت. دور دوم کارهای این کارخانه، با تولید بیشتر و گسترشی افزون‌تر، در سال۱۳۲۷ بود. با این همه، تولیدهای انبوه کارخانه ارج به سال۱۳۳۸ خورشیدی، بازمی‌گشت. در آن زمان یکی از مدیران کارخانه، مهندس سیاوش ارجمند بود. او در سال۱۳۴۱ برای بستن قراردادی برای تولید ظرفشویی در ایران، به دانمارک سفر کرد. در بازدید از کارخانه دانمارکی، به شیوه‌ای اتفاقی، یخچال‌های تولیدی کارخانه را دید و همانجا تصمیم گرفت به جای تولید ظرفشویی، دست به ساخت و تولید یخچال بزند. قرارداد این کار با کارخانه دانمارکی بسته شد و چندی پس از آن، در سال۱۳۴۳، نخستین یخچال‌های تولیدی کارخانه ارج راهی بازار ایران شدند. در همان سال، یا اندکی دیرتر، کارخانه ایرانی دیگری به نام «فیلور»، دست به مونتاژ یخچال زد. شرکت فیلور در شروع کار، قطعات یخچال و فریزر را از شرکت‌های فیلکوی آمریکا و هوور انگلیس، وارد و مونتاژ می‌کرد تا در بازار ایران عرضه کند. نام این شرکت از ترکیب کلمات فیلکور و هوور اقتباس شده است.
ورود یخچال‌های خانگی به ایران
حدود ۴۵ سال بعد از تولید نخستین یخچال‌های خانگی در جهان، سال ۱۳۳۹شمسی مصادف با ۱۹۶۰ میلادی، وزارت صنایع ایران نخستین یخچال را به ایران وارد کرد؛ یخچال‌هایی که در آن سال به ایران آورده شدند، مدل نفتی یخچال بودند. مدلی که به ایران آورده شد، ساخت کارخانه‌ای سوئدی به نام «الکترو لوکس»، یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های تولید صنایع خانگی بود. طولی نکشید که یخچال‌های نفتی جای خود را به یخچال‌های برقی دادند. این یخچال‌ها نیز بسیار زود به ایران آورده شدند. مدل نخستین یخچال‌های برقی‌ای که در بازار ایران یافت می‌شد، ساخت کارخانه «انگلیش الکتریک» بود. این کارخانه پس از جنگ جهانی نخست پایه‌گذاری شده بود و در آن سال‌ها و دهه‌ها کارخانه‌ای پرآوازه بود.
ثبت دیدگاه